Nolakoa zen XX. mendearen erdialdeko Tafalla? Nola gogoratzen dute bertako biztanleek? Zer aldaketa bizi izan ditu? Jose Mari Esparza tafallarraren arabera, azken 50 urteetan, Tafallan bizitza gehiago aldatu da aurreko 400 urteetan baino. Bere testigantza beste 65 bizilagunen testigantzekin batera jaso da XX. mendeko Tafallako ahozko memoriaren bilketa-lanean, Nafarroako Ondare Inmaterialaren Artxiboa (Navarchivo) osatzera pasako dena.
Joan den mendeko 50eko hamarkadaren erdialdean Tafallak 6.000 biztanle zituen, eta hura ia Erdi Aroko bizitza zen”, Esparzak bere testigantzan dioenez. “Egun horietara arte, bizitza ez zen gehiegi aldatzen. Etxeak harrizkoak ziren, animaliak zeuden ukuiluetan, auzokoen behietatik esnea edaten genuen eta etxean egindako arrautzak jaten genituen. Hirurogeiko hamarkadan bi saskigile, lau gurdigile, errementari bat edo bi, barrikak egiten zituen beste bat, lau larru, sokak egiten zituen eta eltzegile bat. Horiek guztiak milaka urtetako lanbideak izan dira, XX. mendearen azken erdian desagertu direnak.
Garai hartan, Zidakosen hiria nekazaritzakoa zen nagusiki. Industrializazio-prozesuak ekarri zituen aldaketak bildutako lekukotza askotan agertzen dira. Garrantzitsuena Luzuriagaren etorrera izan zen, Jose Luis Lizarberen hitzetan. Lanbideak eta hiriaren fisionomia aldatu ziren. Era berean, antolatutako lehen lan-aldarrikapenak iritsi ziren. «70eko hamarkadaren hasieran, Luzuriagako mugimendu sindikalak indarra hartu zuen, eta lehen ordezkari sindikalak izendatu ziren», gogoratu du Mauricio Olitek.
María José Galarrek, berriz, orrazien fabrikan egiten zuen lan. “Batzar batean esan ziguten emakume gazteok ez genuela bozkatzeko edo gure iritzia emateko eskubiderik”. Jose Luis Iborrak birraitonarengandik jasotako gaseosa fabrikaren buru gisa egindako lana zehaztu du.
Tafallako feriek ere toki garrantzitsua betetzen dute herriko oroimen kolektiboan. Egun askotan ospatzen ziren, eta tratulari eta bisitariek herri osoa hartzen zuten. Besteak beste, jaien, ohituren, garraioaren edo asoziazionismoaren inguruko memoria kolektiboa biltzen duen lan honetan jasotako zenbait lekukotasunen erakusgarri dira.
Labrit Ondareak 66 elkarrizketa egin ditu ikus-entzunezko formatuan, 144 grabazio-ordu, 3.666 pasarte edo zatirekin. Oroigarri horiek artxibatu, aztertu eta babestu egin dira, Nafarroako bostehun bat herritan egindako 2.500 elkarrizketa baino gehiagorekin batera. Horiek guztiak Navarchivo eta gure memoria kolektiboaren parte dira.
Bildutako bizitza istorioak honako hauek dira:
Felix Goldaracena García, Lucía Asa Reta, Pio Emilio Arregi Sánchez, José María Gorriz Jiménez, José María Esparza Zabalegi, Marino González Velasco, Félix Zubiri Sanantonio, María Luisa Alfaro García, Esther Zabalegui Burgi, Luis López Iriarte, Magdalena Beorlegui Beorlegui, Luis Esquiroz Ozcariz, Jesús Carcar Maestrojuan, Teresa Sola Goñi, Carmen Ciriza Marquina, Elvira Ilundain Ibarrola, Juan Mari Flamarique Los Arcos, Maribel López – Angelines Catalán, Alfredo Ansa Monreal, Marino Ainzua Alegre, Vicente Furtado Esparza, M.ª Ángeles Sota Fernández, Mauricio Olite Ariz, Juanón Ruberte Vergara, M.ª Luisa Martino – Conchita Martino, Ana Mari Flamarique González, Francisco Javier Salinas Liberal, Soledad Baztán Ibáñez, M.ª Asun Esparza Baztán, M.ª Isabel Ramírez Barasoain, Pablo Jurío Zubiri, José Luis Iborra Mina, Cándido Ayerra Balduz, Juan Ignacio Ibarrola Segura, Jesús Mari Ojer – Sebastián Ojer, Rogelio Luna Sagardoi, Jacinto Goñi Irigaray, José Luis Lizarbe Osés, Juan José Olcoz Alegría, Javier Echepare – José Luis Echepare, Dolores Osés Sorbet, Amaia Espinal Sola, Gregorio Armendáriz Laplaza, Ángeles Arméndariz Landa, José Manuel Abínzano Ellorta, M.ª Carmen Aguerri Saralegui, Pili Berrio Solchaga, Jesús Martínez Solchaga, M.ª Pilar López De Escudero, Fco. Javier Aldunate Baigorri, Jesús Marco Liberal, Javier Zudaire Goiena, Antonio Erdociain – Raquel Ozcariz, Rafael Gutiérrez Astiz, Pedro Javier Ciervide González, Santos Dorronsoro Sola, Raquel Goñi Lerga, José Javier Baztán Gorría, Ángel María Solchaga Catalán, Víctor Gambarte Aguilar, Jesús Arbona Arzoz, Maribel Andueza Ruiz, Carmen Pascual Sola, Miguel Sánchez Cuesta, Joaquín Mencos Doussinague y M.ª José Galar Sola.
